Kijk eens kritisch naar de vraag: “Wat heb je gemaakt?”

Ik kreeg de vraag of ik een workshop kan geven over zelfvertrouwen en creativiteit bij kinderen. Dat doe ik graag. Ter voorbereiding dook ik weer eens in het boek “Kids Play, Igniting Children’s Creativity. A guide for Parents and Teachers” van Michele Cassou. De komende blogs neem ik jullie graag mee in dit prachtige boek. Want hoewel het over het begeleiden van kinderen gaat, is het eigenlijk voor iedereen van toepassing, die intuïtief wil creëren of dit proces wil begeleiden. Want ook als je voor jezelf tekent of schildert, zit er een stukje zelf-begeleiding bij.

Zomaar doen

Als jonge kinderen tekenen, luisteren ze naar hun ingevingen en vertrouwen ze er op. Ze zijn nieuwsgierig en hebben een enorme drang om de wereld en hun expressiemogelijkheden te verkennen. Hele jonge kinderen hebben hierbij een grote vrijheid: ze worden niet gehinderd door belemmerende overtuigingen. Ze doen! Ze creëren voor hun plezier en de mogelijkheid om dingen te ontdekken. Hiermee bouwen ze ook zelfvertrouwen op: ik kan zelf iets ontwikkelen.

Authentiek tekenen

In dit doen zit hun authenticiteit! Ooit heb ik een boek gezien, waarin tekeningen van kinderen verzameld waren. Het bleek dat bij alle kinderen, de kenmerken van die eerste tekeningen, jaren later nog steeds zichtbaar zijn in het tekenhandschrift!

Point Zero

Die allereerste tekeningen zijn zo puur, dat er nog niets tussen de impuls en het doen in staat. Ze zijn ongecensureerd. Michele Cassou noemt dit Point Zero: het authentieke punt; de bron van creatie, ongeconditioneerd en niet beïnvloedt door meningen, grenzen en voorwaarden. Het is een hele levendige energieke bron, waar veel volwassenen een intens verlangen naar hebben.

Verbinding verbroken

Onbewust kunnen volwassenen deze creatieve verbinding bij kinderen verbreken. Juist omdat wij het contact met Point Zero niet meer kennen (of er een verstoorde relatie mee hebben), kunnen we zo moeilijk aanwezig zijn in dit proces. We trekken kinderen naar de manier waarop wij creëren: met doelen, voorwaarden, conditioneringen. Michele noemt hierbij een eenvoudige vraag, die je heel makkelijk stelt. Meestal vanuit de veronderstelling dat je zo een contact met het kind aangaat. “Wat heb je gemaakt?”

Van doen naar denken

Creëren vanuit Point Zero is een intuïtief handelen, dat voorbij gaat aan woorden. Maar met de vraag “Wat heb je gemaakt?”, trek je de ander juist naar het verbale toe. Je dwingt een kind om opeens nadenken over wat het aan het doen is of wat het gemaakt heeft. Ook al kan het nog zo’n warme, belangstellende vraag zijn, je werk moet iets zijn. Terwijl het een woordeloze uitwisseling kan zijn, van iets wat onbenoembaar is. Een uitwisseling tussen wat in jou leeft en wat er gebeurt op het papier. Door herhaaldelijk deze vraag te stellen, plant je ook een zaadje in het kind, dat tekenen meer moet zijn, dan zomaar doen. Precies dat waar we als volwassenen zo mee worstelen!

Ook ik heb die vraag aan mijn kinderen gesteld en ik weet nog goed hoe mijn peuter me met glazige ogen aankeek. Alsof ik van een andere planeet kwam. Toen realiseerde ik me: hij heeft niets gemaakt! Hij heeft iets gedaan.

Vertel eens

Oudere kinderen kunnen makkelijker vertellen over hun tekening. Daardoor lijkt de vraag daar misschien gepaster. Maar er is een groot verschil of een kind zelf spontaan gaat vertellen of dat het moet antwoorden op de vraag: “Wat heb je getekend?”. Niet altijd is er behoefte om dit te delen. Soms is samen kijken voldoende; de stilte hierin respecterend. Ook het weten dat je iets mag maken, dat niemand hoeft te zien en waar je geen commentaar op krijgt, geeft je ruimte. Creëren vanuit Point Zero is een intiem proces, dat je zou kunnen vergelijken met dagboekschrijven. Dat wil je ook niet aan Jan en alleman voorlezen en uitleggen.

Volwassenen

Ik herken het zelf ook. Hoewel ik cursisten vraag om geen commentaar te geven op andermans werk, is het toch iets wat in de spontaniteit kan gebeuren. Ook bij werk dat ik maak. Terwijl ik in een diepzeewereld ben, zegt een ander spontaan: ”Wat heb je een mooie zonsondergang.” Pats! Ik word uit mijn eigen expressie getrokken en voel hoe er verwarring in mijn brein ontstaat; ik heb geen enkele connectie met de zonsondergang. Mijn ogen zoeken naar wat die ander gezien heeft. Soms herken ik wat de ander bedoelt. Soms heb ik extra uitleg nodig, want ja, ergens is mijn nieuwsgierigheid dan ook geprikkeld.  De ene keer is het een mooie aanvulling, maar vaker is het een enorme verstoring. Want door die nieuwe blik, de nieuwe context, is het voor mij ook weer moeilijker om terug te gaan naar mijn eigen onderwaterwereld. Ik heb mij opnieuw te verhouden met wat er is. Een diepzeewereld én een zonsondergang.

Nu heb ik als volwassene wel het vermogen om te begrijpen wat er gebeurt en door oefening kan ik makkelijker terug naar de verbinding met mijn bron. Maar als kind is dat veel moeilijker en de kans dat een kind de ander gaat volgen is groot. Dan is het weg uit de eigen stroom, los van Point Zero.

Zwijgen is goud

Ga voor jezelf eens na: hoe vaak stel jij deze vraag? Aan een ander, maar ook: aan jezelf. Misschien zeg j ehet dan in de zin van: “Wat stelt dit voor?” of “Wat betekent dit?” ….

Wat gebeurt er in jou als een tekening er mag zijn, zonder woorden? Wat roept dat bij je op aan gedachten of emoties? En als een ander tekent: kan je wachten totdat de ander er zelf over gaat praten? Kan je accepteren als de ander niets zegt? Of ‘moet’ er van jou uit iets gebeuren?

Zo’n mooi antwoord!

De mooiste les hierin kreeg ik van mijn trouwe cursist Gerrit. Gerrit heeft een verstandelijke beperking en schildert geheel eigen wijze. Hij kiest een kleur, schildert heel aandachtig zijn vel vol en wil dan koffie. Les na les brengt hij één kleurlaag aan. Hij twijfelt nooit, een enkele keer moet hij 5 seconden nadenken over welke kleur er nu gebruikt wordt. Door al die lagen over elkaar ontstaat er bijzonder werk, dat opeens klaar is. De volgende les start hij zijn nieuwe schildering, met les voor les, laag over laag.

Hij praat nooit over zijn werk en dat was voor mij een hele uitdaging. Want ik had zoveel vragen! Wat deed hij toch? Op een keer kon ik me niet meer inhouden, en stelde ik Gerrit, die zijn vel papier met geel had beschilderd, de ‘verboden vraag’. “Wat heb je gemaakt Gerrit?” “Geel”, was zijn antwoord.

Meer lezen? 

Een prachtig boek over creativiteit met kinderen is het boek “Begrijpen met je handen” van Sabine Plamper en Annet Weterings. (Let op!  Online zijn er grote prijsverschillen!! Vandaar een link naar de uitgever) https://www.bsl.nl/shop/begrijpen-met-je-handen-9789036826860

Mijn blog over zijn met wat er is. https://www.vanuitjebron.nl/waarnemen-interpreteren/

De website van Michele Cassou: https://www.michelecassou.com/